Μουσική – Ποίηση ΙΙ από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών: Έργα Τόνια, Κουμεντάκη, Ντεμπυσύ, Μαρτινού

Ποίηση και μουσική. Δύο τέχνες που συνομιλούν. Που συνδιαλέγονται, εμπεριέχοντας η μία την άλλη. Σημείο αναφοράς ο ρυθμός. Αλλά κι η αρμονία, η μελωδία. Ακριβά φίλτρα μέσα από τα οποία παραδίδεται το απόσταγμα σκέψεων, ιδεών, μηνυμάτων. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών παρουσιάζει τη δεύτερη συναυλία του κύκλου Μουσική – Ποίηση στις 29 Μαρτίου στις 20.30 στο Μέγαρο Μουσικής. Στο πρόγραμμα, σπάνια έργα ιδιαίτερης ομορφιάς, αλλά και σημαντικές δημιουργίες Ελλήνων συνθετών.

Η αρχή γίνεται  με την α’ παγκόσμια εκτέλεση του συμφωνικού έργου Γανυμήδης της Λίνας Τόνια. Η βραβευμένη συνθέτρια, εμπνέεται από το ηχητικό περιβάλλον του Γανυμήδη, δορυφόρου του Δία, και δημιουργεί ένα πλούσιο και ιδιαίτερο ηχοχρωματικό περιβάλλον γεμάτο αντιθέσεις. Στη συνέχεια, η Ορχήστρα μαζί με την υψίφωνο Αφροδίτη Πατουλίδου και το Meizon Ensemble ερμηνεύει το Requiem για σοπράνο, ανδρική χορωδία, και ορχήστρα δωματίου του συνθέτη και Καλλιτεχνικού Διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Γιώργου Κουμεντάκη. Το έργο, χρησιμοποιεί ως λιμπρέτο το ποίημα «Λάζαρος» του Δημήτρη Καπετανάκη και είναι αφιερωμένο στη μνήμη των θυμάτων του AIDS. Η ανδρική χορωδία αναλαμβάνει τον ρόλο του αρχαίου Χορού, ενώ η φωνή της υψιφώνου συμβολίζει την ψυχή που βρίσκεται στο «πέρασμα» από την ζωή στον θάνατο.

Ακολουθεί η καντάτα για υψίφωνο, χορωδία και ορχήστρα La Damoiselle élue (η Ευλογημένη Δεσποσύνη) του Κλωντ Ντεμπυσύ. Σύνθεση που βασίζεται στο ποίημα του προραφαηλίτη Βρετανού ποιητή και ζωγράφου Ντάντε Γκάμπριελ Ροσσέττι. Στο επίκεντρο, η κόρη που ενώ βρίσκεται στον παράδεισο νοσταλγεί τον αγαπημένο της στη γη. Ερμηνεύει η υψίφωνος Λένια Ζαφειροπούλου και το Equabily Ensemble. Η βραδιά κλείνει με την α’ πανελλήνια εκτέλεση του Κοντσέρτου για δύο πιάνα και ορχήστρα του Μποχουσλάβ Μαρτινού. Ένα σπανιότατα παρουσιαζόμενο κοντσέρτο με επιρροές από τους Στραβίνσκι, Προκόφιεφ, Μπάρτοκ, αλλά και τη λαϊκή μουσική της Τσεχίας. Σολίστ, οι πιανίστες Παναγιώτης Τροχόπουλος και Απόστολος Παληός.

Διευθύνει, ο Αμερικανός αρχιμουσικός Λέβι Χάμερ.

Το ποίημα «Λάζαρος» του Δημήτρη Καπετανάκη διαβάζει η πολυβραβευμένη και δημοφιλής ηθοποιός Κόρα Καρβούνη.

Το πρόγραμμα με μια ματιά

ΛΙΝΑ ΤΟΝΙΑ (γεν. 1985)

Γανυμήδης (2020), σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΜΕΝΤΑΚΗΣ (γεν. 1959)

Requiem για σοπράνο, ανδρική χορωδία, και ορχήστρα δωματίου (βασισμένο στο ποίημα «Λάζαρος» του Δημήτρη Καπετανάκη)

ΚΛΩΝΤ ΝΤΕΜΠΥΣΥ (1862–1918)

LaDamoiselle élue (η Ευλογημένη Δεσποσύνη), Καντάτα για υψίφωνο, χορωδία και ορχήστρα

ΜΠΟΧΟΥΣΛΑΒ ΜΑΡΤΙΝΟΥ (1890–1959)

Κοντσέρτο για δύο πιάνα και ορχήστρα, Η.292

ΣΟΛΙΣΤ

Αφροδίτη Πατουλίδου, υψίφωνος

Λένια Ζαφειροπούλου, υψίφωνος

Παναγιώτης Τροχόπουλος, πιάνο

Απόστολος Παληός, πιάνο

Κόρα Καρβούνη, ανάγνωση

ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ

Λέβι Χάμερ

ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ

MeizonEnsemble, διδασκαλία – διεύθυνση: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος

EquabilyEnsemble, διδασκαλία – διεύθυνση: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος

Ώρα: 19:30
Δωρεάν εισαγωγική ομιλία από φοιτητές και φοιτήτριες του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών για τους κατόχους εισιτηρίων

Το σχόλιο της Αφροδίτης Πατουλίδου

Το στοργικό αυτό Ρέκβιεμ του κύριου Γιώργου Κουμεντάκη μοιρολογά στωικά τον χαμό θυμάτων του AIDS, αλλά και τον κοινωνικό στιγματισμό και περαιτέρω αποκλεισμό τους τα προηγούμενα χρόνια.

Ο συνθέτης, που προτιμά να συνθέτει τα έργα του σε βάθος μηνών ή και ετών ακόμη, με ιδιαίτερη έμφαση στην λεπτομέρεια, ολοκληρώνει το συγκεκριμένο έργο μέσα σε μια συναισθηματικά φορτισμένη περίοδο μόλις δύο εβδομάδων!

Επιλέγει να μελοποιήσει το ποίημα «Lazarus» του σημαντικού ποιητή Δημήτρη

Καπετανάκη (1912 – 9 Μαρτίου 1944) το οποίο γράφεται καθώς ο ποιητής αργοπεθαίνει σε νοσοκομείο της Αγγλίας. Ο θάνατος του δεν επέρχεται από το γήρας, αλλά από αρρώστια, έρχεται δηλαδή όχι φυσικά αλλά βάναυσα. Έτσι γίνεται το ιδανικό λιμπρέτο στα χέρια του κύριου Κουμεντάκη, ο οποίος το επιλέγει για το «Ρέκβιεμ για το τέλος του Έρωτα», όπως ήταν και ο αρχικός του τίτλος όταν πρωτο-παρουσιάστηκε το 1995.

Ο ήχος της ορχήστρας και των φωνών ομογενοποιείται σε ένα συμπαγές οικοδόμημα με εσωτερικό παλμό και μινιμαλιστική αισθητική. Η προσεκτική ενορχήστρωση εξυπηρετεί το «φασματικό» ηχόχρωμα, η αντρική χορωδία λειτουργεί ως αρχαίος Χορός ενώ η φωνή της υψιφώνου συμβολίζει την ψυχή που βρίσκεται στο «πέρασμα» από την ζωή στον θάνατο.

Το σχόλιο της Λένιας Ζαφειροπούλου

Ο Κλωντ Ντεμπυσύ ολοκλήρωσε την καντάτα του για γυναικείες σόλο φωνές, γυναικεία χορωδία και μεγάλη ορχήστρα Η ευλογημένη Δεσποσύνη το 1889, σε μια εποχή που τον επηρέαζε πολύ ο Ρίχαρντ Βάγκνερ και οι συμβολιστές ποιητές. Το έργο βασίζεται σε ένα εκτενές ποίημα του προραφαηλίτη Βρετανού ποιητή και ζωγράφου Ντάντε Γκάμπριελ Ροσσέττι. Μια κόρη που έχει κερδίσει τον Παράδεισο, στέκει στο μπαλκόνι του ουρανού και σαν να βρίσκεται εξόριστη πάνω σ’ ένα νοερό πλοίο, στη μέση ενός ουράνιου, απέραντου ωκεανού, παρατηρεί μοναχικά το σύμπαν γύρω της και νοσταλγεί τον αγαπημένο της που είναι ακόμα ζωντανός στη γη. Το ποίημα του Ροσσέττι και η μουσική του Ντεμπυσσύ είναι ένα από τα πιο ανεπτυγμένα πορτραίτα του εξιδανικευμένου έρωτα. Πρέπει να φανταστεί κανείς την ένταση αυτής της εξιδανίκευσης, μια κόρη που αδυνατεί να χαρεί τον ίδιο τον Παράδεισο όσο παραμένει χωρισμένη από το έτερο ήμισυ της ύπαρξής της. Ποικίλα είναι τα στυλιστικά ρεύματα που αρδεύουν το υποβλητικό αυτό έργο, στη μουσική βρίσκει κανείς βαγκνερικά χρώματα αλλά και τροπικούς απόηχους από τον Μεσαίωνα για να τονιστεί η θρησκευτική διάσταση. Και στο ποίημα, ανάμεσα στον εξηρμένο ιδεαλισμό και το αρχαιοπρεπές ύφος του Προραφαηλιτισμού, συναντά κανείς ως και το Δέντρο της Ζωής, παρμένο κατευθείαν από την εβραϊκή, μυστικιστική παράδοση των καμπαλιστών.

Το σχόλιο του Παναγιώτη Τροχόπουλου

Όταν ο μεγάλος μας μαέστρος Λουκάς Καρυτινός επικοινώνησε μαζί μου με σκοπό να μου αναθέσει την αποστολή της εκμάθησης του διπλού κοντσέρτου του Μαρτινού ήμουν, εκτός δηλαδή από ιδιαίτερα ευγνώμων, λιγάκι σκεπτικός.

Βλέπετε, η εντύπωση που μου δημιούργησε η πρωταρχική επαφή με την παρτιτούρα δεν υπήρξε τόσο ενθουσιώδης.

Λίγο αργότερα όμως μου ήρθαν στο μυαλό τα καθοριστικά λόγια του ανεπανάληπτου Καναδού βιρτουόζου Marc-André Hamelin όταν χρειάστηκε να μοιραστεί την δική του εμπειρία σε σχέση με κάποιο έργο του όψιμου, αν δεν απατώμαι, ρομαντισμού (επίσης χαρακτηριστικό παράδειγμα παραμελημένου αριστουργήματος):

“Δυστυχώς το συγκεκριμένο έργο δεν ανήκει στην κατηγορία της μουσικής που σε συνεπαίρνει από την πρώτη ανάγνωση/ακρόαση. Παρόλα αυτά αν του δώσεις μία δεύτερη ευκαιρία, τότε θα αρχίσει κατά κάποιον τρόπο να μεγαλώνει μέσα σου σε τέτοιο βαθμό που θα είναι έπειτα ιδιαίτερα δύσκολο να ζήσεις χωρίς αυτό”.

Και όντως μετά από ελάχιστο καιρό τριβής με αυτό το πραγματικά υπέροχο και γεμάτο νεανική φρεσκάδα κοντσέρτο, ειλικρινά δεν μπορούσα να πιστέψω το πόσο πολύ με είχε μαγέψει!

Δεν μπόρεσα παράλληλα να μην διαπιστώσω την προφανή επιρροή του Τσέχου συνθέτη από τους μεγάλους Ρώσους μουσουργούς, τον Ραχμάνινωφ (συγκεκριμένα τους Συμφωνικούς Χορούς του) αλλά και τον Προκόφιεφ- δίχως αυτό βέβαια να σημαίνει ότι ο Μαρτινού δεν κατέχει ένα καθαρά δικό του, κατά την ταπεινή μου γνώμη ιδιαίτερα αυθεντικό και συναρπαστικό, μουσικό ιδίωμα.

Το σχόλιο του Απόστολου Παληού

Στο σπανιότατα παρουσιαζόμενο και για πρώτη φορά εκτελεσμένο στην Ελλάδα κονσέρτο για δύο πιάνα και ορχήστρα του Τσέχου συνθέτη Bohuslav Martinu, ενός από τους πλέον ενδιαφέροντες συνθέτες του 20ου αιώνα, αποτυπώνονται οι επιρροές στο συνθετικό του ιδίωμα από τους Στραβίνσκι, Προκόφιεφ, Μπάρτοκ και τη λαϊκή μουσική της πατρίδας του. Ζωντανό, γεμάτο ενέργεια, με πλούσια ορχηστρικά ηχοχρώματα και συγκοπτόμενους ρυθμούς που ανάγονται στην τζαζ καθώς γράφτηκε κατά την παραμονή του συνθέτη στις ΗΠΑ, το κονσέρτο απαιτεί απόλυτο συγχρονισμό μεταξύ των πιανιστών και της ορχήστρας στο εκρηκτικό και δεξιοτεχνικό πρώτο και τρίτο μέρος, ενώ εμφανίζει μια πιο διαλογική μορφή στο πιο αργό δεύτερο μέρος. Πρόκειται για ένα αρκετά υποτιμημένο διαμάντι του ρεπερτορίου για δύο πιάνα, και μας δίνει ιδιαίτερη χαρά να το συστήσουμε στο ελληνικό ακροατήριο!

Για την ιστορία…

GANYMEDE (για ορχήστρα)

Ο Γανυμήδης, δορυφόρος του Δία αποτελεί το μεγαλύτερο και πιο ογκώδες φεγγάρι του ηλιακού μας συστήματος. Το μουσικό έργο βασίζεται στον «ήχο» του διαστήματος και συγκεκριμένα το φθογγικό υλικό που αξιοποιεί, προέρχεται από τον φυσικό «ήχο» του Γανυμήδη. Η ανάλυση του ήχου υπήρξε μέρος της μεταδιδακτορικής μου έρευνας «Ψηλαφώντας τους ήχους του διαστήματος. Ανάλυση της συμπαντικής μουσικής όπως ηχεί από τους πλανήτες Γη, Κρόνο και Δία» η οποία πραγματοποιήθηκε το Μάρτιο του 2020 υπό την επίβλεψη του καθηγητή Διαστημικής Φυσικής κ. Ιωάννη Δαγκλή. Η καταγραφή του υλικού προέρχεται από το διαστημόπλοιο Galileo της Nasa όταν έφτασε σε απόσταση μόλις 835 χιλιομέτρων από το παγωμένο φεγγάρι τον Ιούνιο του 1996. Μέσω της ανάλυσης του ήχου κατέγραψα 146 συγχορδίες από τις οποίες αξιοποίησα τις 66 για την αρμονική δομή του μουσικού έργου. Η πλοκή του αρμονικού κόσμου εξελίσσεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που παρατηρήθηκε στον φυσικό ήχο του Γανυμήδη. Πυκνές ηχητικές μάζες παράγονται μέσω της χρήσης ηχητικών στιβάδων (cluster) και πολλαπλών κινήσεων που οδηγούν σε ένα πλούσιο και ιδιαίτερο ηχοχρωματικό ηχητικό περιβάλλον. Η χρήση σύγχρονων τεχνικών παιξίματος των οργάνων διευρύνει την ευκαιρία δημιουργίας συνεχόμενων λειτουργιών εξέλιξης και μετασχηματισμού του ηχοχρώματος. Η ιδιομορφία της εσωτερικής του δομής με την ύπαρξη του ρευστού πυρήνα σιδήρου κάτω από την ψυχρή κρούστα πάγου που τον περιβάλλει δίνει το έναυσμα πολλών αντιθετικών στοιχείων στην εσωτερική δομή του μουσικού έργου. Ταυτόχρονα οι αντιθέσεις στη μορφολογία της επιφάνειας του Γανυμήδη με την εναλλαγή σκοτεινών περιοχών από κρατήρες και φωτεινών ρωγμών ενισχύουν ακόμα περισσότερο την εναλλαγή αντιθέσεων μέσα στο μουσικό έργο. Το έργο αποτελεί την πρώτη μουσική αποτύπωση του φυσικού ήχου του Γανυμήδη.

Λίνα Τόνια

Πληροφορίες Εισιτηρίων

Τιμές: 25€, 20€, 15€ και 8€ (εκπτωτικό)

Online αγορά εδώ