Στις 9 Ιανουαρίου 2024, ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων της Σουηδίας, Micael Byden, στάθηκε σε μια σκηνή στο Σάλεν και έκανε μια παρουσίαση που είχε σκοπό να σοκάρει. Προβάλλοντας μια σειρά από φρικιαστικές εικόνες από την πρώτη γραμμή του Πολέμου της Ουκρανίας, με φόντο ένα χιονισμένο σουηδικό πεδίο, ρώτησε: «Πιστεύετε ότι αυτό θα μπορούσε να είναι η Σουηδία;».
Μέχρι τον Φεβρουάριο του 2022, σημειώνει το Foreign Policy, ένα τέτοιο ερώτημα θα ήταν πραγματικά αδιανόητο για μία χώρα που επί 75 έτη τηρούσε μία πολύ προσεχτική στάση ουδετερότηρας, σε σχέση με το ΝΑΤΟ και τη Ρωσία. Η άμυνα πολύ απλά δεν ήταν προτεραιότητα. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που το 2012 ο τότε αρχηγός του στρατού, Sverker Goranson, είχε προειδοποιήσει ότι, σε περίπτωση επίθεσης, «η Σουηδία μπορεί να επιβιώσει μόνο για μια εβδομάδα». Η προειδοποίηση ήταν τρομακτική. Αλλά και το σενάριο της επίθεσης φάνταζε τότε απίθανο.
Στο πρόσφατο Συνέδριο Κοινωνίας και Άμυνας στο Σάλεν, ωστόσο, όλοι κατέστησαν σαφές πως τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ο Σουηδός πρωθυπουργός Ulf Kristersson προέτρεψε μάλιστα τους πολίτες του να προετοιμαστούν για να αμυνθούν «με τα όπλα στα χέρια και τις ζωές μας στην πρώτη γραμμή».
Για τους Σκανδιναβούς γείτονες της Ρωσίας, η πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία έδωσε απότομο τέλος στο καθεστώς ουδετερότητας. Πέρυσι, η Φινλανδία έγινε το νεότερο μέλος του ΝΑΤΟ, με τη Σουηδία πιθανότατα να ακολουθήσει σύντομα, εν αναμονή και της τελικής έγκρισης από την Ουγγαρία. Και τούτο γιατί ξαφνικά, η ουδετερότητα άρχισε να μοιάζει πολύ περισσότερο με ευπάθεια. Στη Φινλανδία τον Δεκέμβριο του 2021, το 51 τοις εκατό των πολιτών αντιτασσόταν στην ένταξη στο ΝΑΤΟ. Σήμερα, το 78 τοις εκατό υποστηρίζει τη συμμετοχή. Με αυτή τη συμμαχία έρχεται και η υπόσχεση της στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ.
Οι πάγοι λιώνουν, οι αδυναμίες αναδύονται
Αυτές οι νέες συμμαχίες του βορρά αλλάζουν τη γεωπολιτική ισορροπία ισχύος, εξηγεί το FP, με τα έθνη της Αρκτικής που είναι μέλη του ΝΑΤΟ να είναι επτά. Και, καθώς το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική ανοίγει νέους πόρους και διαδρομές για τον παγκόσμιο οικονομικό ανταγωνισμό, εκθέτει επίσης στο φως νέα αμυντικά τρωτά σημεία.
Σήμερα, καθώς η Ουκρανία και οι σύμμαχοί της στο ΝΑΤΟ σπρώχνουν τη Ρωσία σε μια γωνία, οι παγκόσμιοι ηγέτες —μαζί με τους ίδιους τους Σκανδιναβούς— στρέφουν όλο και περισσότερο το βλέμμα με ανησυχία προς τον Βορρά. Ρωτούν: Πόσο πιθανή είναι η κλιμάκωση σε ψυχρότερα κλίματα;
«Ο αυξανόμενος ανταγωνισμός και η στρατιωτικοποίηση στην περιοχή της Αρκτικής… είναι ανησυχητικός», παραδέχθηκε ο πρόεδρος της στρατιωτικής επιτροπής του ΝΑΤΟ, σε μια ομιλία του Οκτωβρίου 2023 στη Συνέλευση του Αρκτικού Κύκλου στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας. «Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για στρατιωτικές συγκρούσεις που προκύπτουν στην Αρκτική», προειδοποίησε.
Η εποχή των κοινών συμφερόντων τελείωσε
Τις τελευταίες δεκαετίες, εξηγεί το FP, οι διμερείς και διεθνείς συμφωνίες μεταξύ της Ρωσίας και άλλων κρατών της Αρκτικής έδωσαν έμφαση στα κοινά συμφέροντα της ασφάλειας, των επιστημονικών ανακαλύψεων ή και των οικονομικών εκμεταλλεύσεων. Αλλά μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αυτές οι συμφωνίες γρήγορα κατέρρευσαν.
Τον Μάρτιο του 2022, το Αρκτικό Συμβούλιο, ένα φόρουμ μεταξύ των οκτώ αρκτικών κρατών, ανέστειλε τις συνομιλίες. (Τον Μάιο του 2023, επαναλήφθησαν κάποιες συνομιλίες, αλλά δεν έχει ακόμη ξεκαθαρίσει η συμμετοχή της Ρωσίας.) Τον Σεπτέμβριο του 2023, η Ρωσία εγκατέλειψε το μικρότερο Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο του Μπάρεντς με τη Νορβηγία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία – λέγοντας ότι τα σκανδιναβικά κράτη ευθύνονταν για «παράλυση» της συμφωνία.
Η «αρκτική εξαίρεση» ήταν… μύθος
Τον Φεβρουάριο του 2023, η Ρωσία τροποποίησε την πολιτική της για την Αρκτική, δίνοντας έμφαση σε νέες συμμαχίες με άλλα κράτη των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) και ιδιαίτερα με την Κίνα. Εκείνο τον μήνα, ανέστειλε επίσης τη συμμετοχή στο New START, την τελευταία συμφωνία ελέγχου πυρηνικών όπλων μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας.
«Υπήρχε αυτή η μεταψυχροπολεμική πολιτική ιδέα της «αρκτικής εξαίρεσης», δηλαδή ότι ο Βορράς εξαιρείται από τις εξελίξεις στην παγκόσμια πολιτική», είπε ο Ράσμους Μπέρτελσεν, «Το πρόβλημα είναι ότι δεν ίσχυε ποτέ».
Το 2007, η ομιλία του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου απέρριψε σθεναρά μια παγκόσμια τάξη σταθερότητας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Την ίδια χρονιά, η Ρωσία εξαπέλυσε την πρώτη της κυβερνοεπίθεση στην Εσθονία και έκανε μια τολμηρή εδαφική διεκδίκηση της Αρκτικής, τοποθετώντας μια ρωσική σημαία στον βυθό της θάλασσας κάτω από τον Βόρειο Πόλο.
Ο βόρειος στόλος της Ρωσίας
Από το 2014, τη χρονιά που η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία, η Ρωσία έχει αναπτύξει σταθερά έναν βόρειο στόλο πυρηνικών υποβρυχίων, πλοίων επιφανείας, πυραυλικών εγκαταστάσεων, εναέριων στόλων και σταθμών ραντάρ. Σήμερα, η μεγαλύτερη στρατιωτική βάση της Ρωσίας βρίσκεται στη χερσόνησο Κόλα, η οποία συνορεύει με τη Νορβηγία και τη Φινλανδία, όπου δοκιμάζει επίσης νέους υπερηχητικούς πυραύλους και ένα πυρηνικό drone τορπίλης. Αν και περίπου το 80 τοις εκατό των βόρειων χερσαίων δυνάμεων της Ρωσίας αναπτύχθηκαν στην Ουκρανία, οι αεροπορικές και θαλάσσιες δυνάμεις της παραμένουν άθικτες.