Σε μια εποχή που οι παραδόσεις τείνουν να ξεθωριάζουν, η Τούλα Μούτου, μια αφοσιωμένη δασκάλα που εδώ και δεκαετίες διδάσκει παραδοσιακούς χορούς, κρατά ζωντανό έθιμο του Αϊ-Γιάννη του Κλήδονα στον Άγιο Ιωάννη Πηλίου. Κάθε χρόνο στις 23 Ιουνίου, παραμονή της γιορτής του Αϊ-Γιάννη του Προδρόμου, το Πήλιο μεταμορφώνεται σε ένα σκηνικό όπου η ιστορία, ο χορός και το τραγούδι μπλέκονται σε μια μαγευτική γιορτή.
Το Έθιμο του Κλήδονα: Ένα Ταξίδι στο Χρόνο
Το έθιμο του Κλήδονα, με ρίζες που φτάνουν στην αρχαιότητα, συνδέεται άρρηκτα με την πρόβλεψη του μέλλοντος, ιδίως για τις ανύπαντρες κοπέλες. Όπως αναφέρει η κυρία Μούτου, το έθιμο περιλαμβάνει μια σειρά από τελετουργίες που ξεκινούν την παραμονή του Αϊ-Γιάννη. Οι κοπέλες συγκεντρώνονται σε ένα σπίτι και μία από αυτές, αφού πιει το “αμίλητο νερό” από την πηγή (χωρίς να μιλήσει καθόλου κατά τη διαδρομή), γεμίζει ένα δοχείο. Στη συνέχεια, κάθε κοπέλα ρίχνει ένα προσωπικό της αντικείμενο, όπως ένα δαχτυλίδι ή ένα σκουλαρίκι, μέσα στο νερό, το οποίο σκεπάζεται με ένα κόκκινο μαντήλι. Όλες μαζί τραγουδούν: “Κλειδώνουμε το κλείδωνα με τα γενιού τη χάρη και όποια έχει το ριζικό σήμερα να δώσει να το βρει”.
Η Κορύφωση της Γιορτής: Φωτιές και Προβλέψεις
Την επόμενη μέρα το πρωί, οι κοπέλες συγκεντρώνονται ξανά και λένε: “Ανοίγουμε το κλείδωνα με τα γενιού τη χάρη και όποια έχει το ριζικό σήμερα να δώσει να το βρει”. Αφού πιουν μια γουλιά από το αμίλητο νερό, βγαίνουν στη γειτονιά του χωριού. Το πρώτο ανδρικό όνομα που θα ακούσουν, λέει η παράδοση, θα είναι το όνομα του μελλοντικού τους συζύγου!
Αναβιώνοντας την Παράδοση στον Άγιο Ιωάννη Πηλίου
Στον Άγιο Ιωάννη Πηλίου, το έθιμο αναβιώνει με την προσθήκη χορευτικών εκδηλώσεων και, φυσικά, το άναμμα της φωτιάς, όπου καίγονται τα μαγιάτικα στεφάνια από τα παιδικά μας χρόνια. Η κ. Μούτου, με την πολυετή της εμπειρία, έχει καταφέρει να μεταδώσει αυτό το πλούσιο πολιτιστικό κληροδότημα στις νεότερες γενιές.
Χθες η εκδήλωση διοργανώθηκε από τον Ιερό Ναό Αγίας Τριάδας Μουρεσίου και ήταν μια μεγάλη επιτυχία. “Συγκεντρώθηκε πάρα πολύς κόσμος για να χαρεί, να καμαρώσει τα παιδιά του”, λέει η κ. Μούτου. Η “παρέλαση” με τραγούδια και τη συλλογή των στεφανιών, πριν φτάσουν στο σημείο του χορού, είναι ένα σημαντικό μέρος του εθίμου που, όπως τονίζει η ίδια, στις πόλεις είχε χαθεί. “Εμείς έχουμε τη χαρά να το ζούμε. Ολοκληρωμένο“, συμπληρώνει με ενθουσιασμό.
Το έθιμο του Κλήδονα στον Άγιο Ιωάννη Πηλίου, χάρη στην αφοσίωση ανθρώπων όπως η κυρία Τούλα Μούτου, συνεχίζει να εμπλουτίζεται κάθε χρόνο με περισσότερο χορό, τραγούδια και πλήθος κόσμου. Η συνεργασία με χορευτικά συγκροτήματα, όπως αυτό της Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος και του Ορμινίου Πορταριάς, συμβάλλει στη διατήρηση και διάδοση αυτής της μοναδικής παράδοσης.
Ακούστε τη συνέντευξη
Το έθιμο σε άλλες περιοχές της Ελλάδας – Οι ρίζες στην αρχαιότητα
Ο Κλήδονας είναι ένα έθιμο, που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και που το συναντάμε σε πολλά μέρη της χώρας, όπως στη Σάμο, την Κω, τη Νέα Πέραμο και το Ηράκλειο Κρήτης.
Είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Αναβιώνει στις 23 και στις 24 Ιουνίου και αποτελεί το δημοφιλέστερο έθιμο του καλοκαιριού.
Ανήμερα της γιορτής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (24/6) οι κάτοικοι σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ανάβουν φωτιές καταμεσής του δρόμου, ενώ ο «Κλήδονας» αποκαλύπτει στις κοπέλες τον άνδρα που θα παντρευτούν.
Το «αμίλητο νερό»
Σύμφωνα με το έθιμο, την παραμονή (23/6), οι ανύπαντρες κοπέλες επιλέγουν σε ποιο από τα σπίτια του χωριού θα «ανοιχτεί ο Κλήδονας».
Το απόγευμα της παραμονής, ένα μικρό κορίτσι, του οποίου ζουν και οι δύο γονείς, πηγαίνει σε μια πηγή και παίρνει το «αμίλητο» νερό με ένα πήλινο δοχείο, το «δοχείο του Κλήδονα». Έπειτα το μεταφέρει στο σπίτι χωρίς να μιλήσει σε κανέναν. Γι’ αυτό και το νερό ονομάζεται «αμίλητο».
Όταν η κοπέλα φτάσει στο σπίτι, το τοποθετεί σε δοχείο με στενό λαιμό και η κάθε μία ρίχνει μέσα ένα προσωπικό της αντικείμενο. Ακολουθεί το κλείδωμα και η ασφάλιση του δοχείου.
Ο Κλήδονας σκεπάζεται με πανί και στεφανώνεται με φύλλα δάφνης, μυρτιάς και λυγαριάς.
Παράλληλα, οι άγαμες κοπέλες προσεύχονται στον Αϊ Γιάννη και τοποθετούν το δοχείο σε ανοιχτό χώρο, όπου μένει όλη τη νύχτα. Την ίδια νύχτα, λέγεται ότι τα κορίτσια βλέπουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.
Μετά τη δύση του ηλίου, οι κοπέλες βγάζουν το κλειδωμένο αγγείο, σκεπασμένο και στεφανωμένο στο ύπαιθρο, για να αστρονομιστεί ή να αστριστεί. Επίσης, τοποθετείται σε δώμα του σπιτιού ή κάτω από μια τριανταφυλλιά, προκειμένου οι νύχτες να είναι μυρωδάτες.
Τα άστρα, θεωρείται πως θα επιδράσουν πάνω στο αγγείο και ο Κλήδονας θα λάβει μαντική και τελεστική δύναμη. Τα κορίτσια φυλάνε με βάρδιες το αγγείο.
Πριν την ανατολή του ηλίου και για να μην καταστρέψει το φως του ήλιου το μαγικό πλέγμα, που η προηγούμενη νύχτα έχει δημιουργήσει, το αγγείο μεταφέρεται εντός του σπιτιού, σε σκιερό μέρος, μέχρι να ανοίξει ο Κλήδονας.
Το άνοιγμα του Κλήδονα
Όταν προσέλθουν στο σπίτι τα κορίτσια που έχουν ρίξει τα προσωπικά τους αντικείμενα, αρχίζει η τελετή του ανοίγματος. Ο Κλήδονας ανοίγει από αυτόν που το κλείδωσε.
Τα αντικείμενα βγαίνουν με τυχαία σειρά και στο κάθε ένα απαγγέλλεται ένα αυτοσχέδιο δίστιχο-προφητεία για τον κάτοχό του. Μετά ακολουθεί κέρασμα και χορός.
Όταν οι κοπέλες επιστρέφουν στα σπίτια τους, προσέχουν ποιο όνομα ή λέξη θα πρωτακούσουν στο δρόμο για να το συσχετίσουν με την «ανοικτή τύχη» τους, εκείνη τη βραδιά.
Η κάθαρση
Στις 23 Ιουνίου, παραμονή του Αϊ Γιαννιού, μετά τη δύση του ηλίου, οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές στα σοκάκια και τις πλατείες των χωριών. Ανταγωνίζονται για τη μεγαλύτερη φωτιά, την οποία αναζωπυρώνουν με άχρηστα αντικείμενα και κυρίως με τα στεφάνια του Μάη.
Άνδρες και γυναίκες πηδούν πάνω από τις φωτιές και φωνάζουν: «Να πηδήξω τη φωθιά, μη με πιάσει η αρρωστιά».
Σύμφωνα με την παράδοση, η φωτιά επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό. Λένε πως αν πηδήξεις τρεις φορές είναι καλό για την υγεία σου και επιπλέον φεύγουν οι ψύλλοι και οι κοριοί!
Η εποχή του Ομήρου και ο Παυσανίας
Το έθιμο του Κλήδονα έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Στην εποχή του Ομήρου, λέγεται ότι χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του Κλήδονα για να μαντέψουν τα μελλούμενα.
Ο Παυσανίας έχει γράψει για τον Κλήδονα: «Ο Βωμός του Απόλλωνα σχηματίστηκε από τη στάχτη των σφαγίων. Εδώ συνηθίζεται μαντική από κληδόνων («μαντική δε καθέστηκεν αυτόθι από κληδόνων»), την οποία ξέρω ότι τη χρησιμοποιούν οι Σμυρνιοί περισσότερο απ’ όλους τους Έλληνες και οι Σμυρνιοί έχουν πάνω από την πόλη, έξω από το τείχος, ιερό των κληδόνων («κληδόνων ιερόν»). Παλιά οι Θηβαίοι θυσίαζαν ταύρους στον Σπόδιο Απόλλωνα».
Με την πάροδο του χρόνου, ο Κλήδονας έχασε τον χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίστηκε στους ερωτικούς χρησμούς.
Η θεά Κλήδονα σταδιακά αποσύρθηκε, δίνοντας τη θέση της στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Κάτι συνηθισμένο, καθώς ο χριστιανισμός συνέχισε τις παραδόσεις, αλλάζοντας το χαρακτήρα των εθίμων.